¶
Pers
Friesch Dagblad, 21 september 2016, pagina 34
. .
OPEENSTAPELING VAN ZONNIGE MOMENTEN
Een opeenstapeling van zonnige momenten, ingegeven door het grid
van de kozijnen. Dat is wat je ziet op de aquarellen van
Leeuwarder kunstenaar Walter Baas. In zijn ‘pogingen om de tijd
te vangen’ bedient hij zich van een negentiende-eeuwse camera
lucida.
Geschreven door Diane Romashuk.
Zijn dagen begint hij steevast met het kijken van het
weerbericht. Verschijnt er een zonnetje op de app, dan weet
Walter Baas (1963, Oss) wat hem te doen staat. Zorgvuldig kiest
hij in zijn atelier in de Sint Anthonystraat in Leeuwarden een
plek om zijn werktafeltje neer te zetten. Daarna wacht hij, tot
de eerste zonnestralen door het uit achttien vensters bestaande
raamwerk binnenvallen en licht en schaduw op de witte muren
werpen. Vanaf dan is er geen tijd te verliezen, en begint hij
aan wat velen voor onmogelijk zouden houden: het snel
verplaatsende licht en zo de verstrijkende tijd vastleggen in
één beeld.
Baas gebruikt hiervoor de camera lucida, een uitvinding van vóór
de fotografie. De ‘lens’, een vierzijdig stukje glas in een
verstelbare constructie op zijn werktafel, vangt het licht
zonder het te projecteren. Als hij er van bovenaf in kijkt, ziet
hij de wand voor hem. Tegelijkertijd ziet hij zijn hand op het
tekenvel, zodat hij de contouren van het licht op de muur exact
kan overnemen.
Licht was niet altijd zijn focus. Eind jaren tachtig studeerde
Baas af aan de Minerva Academie voor Beeldende Kunst in
Groningen met ruimtelijke olieverfschilderijen op linoleum vol
streepjes. Afgezien van werken in de openbare ruimte, zoals zijn
Monument voor W.C. de Groot in de Hollanderwijk, werden zijn
schilderijen gaandeweg steeds platter. “Ik kon zo een hele dag
bezig zijn met het reduceren van bijvoorbeeld een wastafel tot
één perfecte verfstreek.”
De olieverf maakte plaats voor aquarelverf. Zich in de techniek
daarvan verdiepend, leerde hij onder meer het romantische werk
van de negentiende-eeuwse Engelse schilder John Sell Cotman
kennen. Met name diens voortekening in potlood die nog onder de
waterverf zichtbaar was, greep hem. “Zo accuraat, en dat zonder
dat er een schets aan vooraf ging.” Het was het resultaat van de
camera lucida. “Die wilde ik ook uitproberen.” In 2003 bestelde
Baas zijn camera lucida in Amerika, het was zijn eerste
internetaankoop ooit. De camera arriveerde op de verjaardag van
zijn dochter. “Ik stelde hem af op een langwerpig schaaltje
olijven dat zo op tafel stond dat er sprake was van een
verkorting. Normaal erg lastig om te tekenen, nu had ik het zo
voor elkaar.”
Nog peinzend over onderwerpen die hij met de camera wilde gaan
schilderen - “Ik kom uit de abstractie.” - begon hij onaf werk
als stillevens te schilderen, zodat het voltooid leek. “Bij een
van die sessies ontdekte ik dat de schaduw door het daglicht
verschoof. Toen wist ik: dit wordt mijn focus.”
Op transparante sheets tekent hij eerst met potlood het zonlicht
in opeenvolgende tijden. Een voor een brengt hij wat op de
sheets staat daarna over op aquarelpapier. De aquarelverf
waarmee hij vervolgens aan de slag gaat, is zowel noodzaak als
zijn grootste uitdaging. “Aquarelleren is de mooiste techniek
die er is maar ook een hondsmoeilijke. Met olieverf kun je
dekkend schilderen en zo corrigeren, bij aquarel blijft door de
transparantie elke streek zichtbaar. Tegelijkertijd is dat exact
wat ik nodig heb: alleen dan kun je het verschuiven van het
licht binnen een bepaalde tijd verbeelden.”
Extra moeilijkheid is dat je bij aquarelleren het licht
doorgaans juist uitspaart. “Omdat dat is wat ik nou juist wel
wil schilderen, maak ik het licht daarom eerst donker.” Als er
andere objecten in zijn werk voorkomen bepaalt hij met een
fotoprogramma op zijn computer welke kleur die moeten worden.
Zodra de aquarel voltooid is, scant hij die, draait hij de
kleuren digitaal weer om en laat dat resultaat afdrukken als
print in een oplage van twee. “Zo wordt de aquarel de negatief
van de print die meer met de zichtbare werkelijkheid
overeenkomt. Aan de andere kant blijft de aquarel het echte
werk, daar zit ten slotte het handwerk in. Die paradox
interesseert me.”
Waar snelheid geboden is bij het vangen van het licht is de rest
van zijn maakproces monnikenwerk. Als de lijnen eenmaal staan,
duurt het voltooien van het werk ook nog gerust zo’n twee
maanden.”
Na twaalf jaar het geduld hiervoor te hebben opgebracht, zoekt
Baas momenteel naar manieren om het ingewikkelde proces wat te
versnellen. “Ik schilder nu direct het zonlicht op het moment
dat het binnen mijn camera lucida verschijnt. In positief en
zonder de tussenfase van de sheets. Ik gebruik daarvoor nu
olieverf op waterbasis.” Daar stelt hij zich dan wel weer
gelijk een nieuwe uitdaging tegenover. “Het licht verschuift, ik
nu ook.” Van tevoren bepaalt hij daarvoor zijn begin- en
eindpunt. Een lat op de vloer markeert de diagonale
schuifrichting van zijn tekentafel. Markeerpunten daarop geven
zijn ‘tussenstops’ aan.
Het patroon lijkt willekeurig gekozen, maar dat is het niet,
vertelt hij. “De vraag waarom abstracte kunstenaars doen wat ze
doen heeft me altijd gefascineerd. Waarom is een rood vlak op
een werk van Mondriaan groter dan het blauwe? Wat maakt het
onderscheid tussen een huisschilder die een deur wit verft en
bijvoorbeeld een kunstenaar als Robert Ryman die alleen met wit
schildert? Intuïtie alleen is niet genoeg, er moet ook een
noodzaak zijn. En als het goed is lees je dat van de werken af.”
Die perfectie bereiken binnen de structuur die hij zichzelf
oplegt, is zijn doel. Voor het bepalen wanneer genoeg zonnige
momenten ‘opeengestapeld’ zijn, heeft hij ook een graadmeter:
“een werk is af zodra het me verrast of verbaast. Ook daarom een
voorop gezet plan; anders verrast een werk altijd. Maar ook al
is het proces gepland, de uitkomst is dat niet. Op den duur komt
er een moment dat je denkt, wow, ik wist niet dat ik dit kon
maken. Dan weet je: zo is het goed.”
. .
Artikelen Leeuwarder Courant: